ابوالفرج در مقاتل الطالبیین
روایت کرده که پس از ضربت خوردن امیر مؤمنان، اطبای کوفه را به بالین آن
حضرت آوردند و در میان آنها هیچ یک در معالجه زخم و جراحی استادتر از اثیر
بن عمرو نبود و او متخصص در معالجه زخمها و جراحات بود و از جمله چهل نفر
جوانی بود که در زمان ابوبکر در عین التمر به دست خالد بن ولید اسیر گشته
و در کوفه ساکن شده بود.
طبیب مزبور همین که زخم سر آن حضرت رامشاهده کرد، دستور داد شُش گوسفندی
را بیاورند و از میان آن رگی را بیرون آورد و آن رگ را در زخم مزبور نهاد
و پس از اندکی بیرون آورد و آن را مشاهده کرد. سپس رو بدان حضرت کرده،
گفت: «ای امیر مؤمنان، هر وصیتی داری، بکن که ضربت شمشیر این دشمن خدا به
مغز سررسیده و معالجه سودی ندارد.» در این وقت بود که امیر المؤمنین کاغذ
و قلم و دواتی طلبید و شروع به وصیت کرد.
وصیتنامه حضرت علی(ع) را در کتابهای حدیث به اجمال و تفصیل به طور مختلف
نقل کردهاند که یکی را ابوالفرج نقل کرده است و در کافی مرحوم کلینی هم
نظیر همین وصیت را که ابوالفرج روایت کرده، نقل میکند و در نهج البلاغه
نیز (در ذیل نامه شماره 47) اجمالی از این وصیت ذکر شده و خلاصهای از آن
در کشف الغمه و روایات دیگر آمده که همه آنها را مجلسی(ره) در بحار
الانوار نقل کرده است و ما همان روایت ابوالفرج را که نسبتاً جامعتر از
دیگران است، نقل می‌کنیم.
بسمالله الرحمن الرحیم
این وصیتنامهای است که امیرالمؤمنین، علی بن ابیطالب بدان وصیت میکند:
گواهی میدهد که معبودی جز خدای نیست که یگانه است و شریک ندارد و نیز
گواهی دهد که محمد(ص) بنده و رسول اوست، که خداوند او را به راهنمایی و
دین حق فرستاد تا بر همه ادیان پیروزش کند، اگرچه مشرکان آن را ناخوش
دارند. درود و برکات خدا بر او باد! «همانا نماز و پرستش و زندگی و مرگ من
از آن خداوندی است که پروردگار جهان است و شریکی برای او نیست و بدان
مأمور گشتهام و منم از نخستین مسلمانان
ای حسن! من تو را و تمام فرزندان و خاندانم و هر کسیکه این وصیتنامه به
او برسد، به تقوا و ترس از خداوندی که پروردگار شماست، سفارش میکنم و
باید نمیرید جز اینکه مسلمان باشید و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و
پراکنده نشوید؛ زیرا به راستی من از رسول خدا(ص) شنیدم که میفرمود: اصلاح
دادن میان مردمان از همه نماز و روزه بهتر است و آنچه دین را تباه ساخته و
از بین میبرد، افساد میان مردمان است، ولا قوه الا بالله العلی العظیم
[نیرویی جز به وسیله خدای بزرگ نیست]. به خویشان و ارحام خویش توجه داشته
باشید و به آنان پیوند کنید، صله رحم کنید تا خداوند در روز قیامت حساب را
بر شما آسان گرداند.
الله الله فی الایتام، فلا تغبوا افواههم، ولا تضیعوا بحضرتکم: از خدا
بترسید، از خدا بترسید، درباره یتیمان، پس برای دهنهاشان به سبب
سنگدلیتان نوبت قرار ندهید (که گاهی سیر و گاهی گرسنه نگاهشان دارید).
الله الله فی جیرانکم، فانهم وصیه نبیکم...: از خدا بترسید، از خدا بترسید
درباره همسایگانتان که رسول خدا(ص) درباره آنان سفارش کرده و پیوسته
درباره آنان توصیه میفرمود، به اندازهای که ما گمان کردیم برای همسایگان
از همسایه خود ارث قرار میدهد و حرمت آنان به حدی است که سهمی در مالشان
برای همسایه تعیین کرده!
الله الله فی القرآن، فلایسبقکم الی العمل به احد غیرکم: از خدا بترسید،
از خدا بترسید درباره قرآن مبادا کسی به عملکردن بدان بر شما سبقت جوید.
الله الله فی الصلاه فانه خیر العمل وانها عمود دینکم: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره نماز؛ زیرا که نماز ستون دین شماست.
الله الله فی بیت ربکم لاتخلوه ما بقیتم...: از خدا بترسید، از خدا بترسید
درباره خانه پروردگارتان (خانه کعبه)، مبادا تا زنده هستید، آن خانه از
شما خالی بماند، که اگر رها شد، مهلت داده نمی‌شوید و به عذاب دچار
میگردید و اگر از شما خالی ماند، کیفر خداوند فرصت زندگی به شما نمیدهد.
الله الله فی الزکاه فانها تطفی غضب ربکم: از خدا بترسید، از خدا بترسید
در دادن زکات اموال خود که زکات خشم پروردگار را فرونشاند.
الله الله فی شهر رمضان فان صیامه جُنه من النار: از خدا بترسید، از خدا
بترسید درباره روزه ماه رمضان؛ زیرا که آن برای شما چون سپری است از آتش
دوزخ.
الله الله فی الفقراء والمساکین فشارکوهم فی معاشکم...: از خدا بترسید، از
خدا بترسید درباره بینوایان و مسکینان و آنها را در زندگی خود شریک سازید
و از خوراک و لباس خود به آنها نیز بدهید.
الله الله فی الجهاد باموالکم وانفسکم والسنتکم: از خدا بترسید، از خدا
بترسید درباره پیکار کردن در راه خدا به مالها و جانها و زبانهای خویش.
الله الله فی ذریه نبیکم...: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره امت پیغمبرتان، مبادا در میان شما ظلم و ستمی واقع شود.
الله الله فی اصحاب نبیکم...: از خدا بترسید، از خدا بترسید درباره اصحاب
پیغمبرتان؛ زیرا که رسول خدا(ص) درباره آنان سفارش فرموده.
الله الله فی النساء وفیما ملکت ایمانکم...: از خدا بترسید، از خدا بترسید
درباره زیردستانتان، غلامان و کنیزان؛ زیرا که آخرین سفارش و وصیت رسول
خدا(ص) این بود که فرمود: «من شما را درباره دو دسته ناتوان که زیردست شما
هستند، سفارش میکنم».2
آنگاه فرمود:
الصلاه الصلاه، لا تخافوا فی الله لومه لائم...: نماز! نماز! درباره
خداوند از سرزنش مردمان نهراسید؛ چه، هر کس به شما ستم کند یا اندیشه بد
داشته باشد، خداوند شر او را کفایت فرماید. با مردم به نیکی سخن بگویید،
همانطور که خدا فرمود. امر به معروف و نهی از منکر را ترک مکنید که رشته
کار از دست شما بیرون شود، آنگاه هر چه دعا کنید و از خداوند دفع شر
خواهید، پذیرفته نگردد و به اجابت نرسد.
بر شما باد هنگام معاشرت، به فروتنی و بخشش و نیکویی درباره یکدیگر. و
زنهار از جدایی و تفرقه و پراکندگی و رویگردانیدن از هم. و در نیکوکاری،
یار و مددکار یکدیگر باشید و بر گناه و ستمکاری کمک مباشید که شکنجه و
عذاب خدا بسیار سخت است.
خداوند نگهدار شما خاندان باشد و حقوق پیغمبرش را در حق شما حفظ فرماید،
اکنون با شما وداع میکنم و شما را به خدا میسپارم و سلام و رحمتش را بر
شما میخوانم.
***
آیتالله سیدهاشم رسولی محلاتی
